Historycznie patrząc, pierwszy ogród botaniczny w Nancy powstał w 1758 roku przy ulicy Sainte Catherine. W 1976 roku miasto Nancy i Uniwersytet w Nancy stowarzyszają się, by wspólnie zarządzać ogrodem botanicznym, jak też ogrodem alpejskim w Haut Chitelet założonym w 1966 roku w Wogezach. W 1993 roku ogród historyczny w Nancy zostaje włączony do „zieleni miejskiej” pod nazwą: „Ogród Dominique Alexandre Godron”. Tytułem dygresji możemy wspomnieć, że tuż obok kończył swój bieg polski autobus linii nr 25 firmy „EUROBUS”. W 1996 roku pieczę nad ogrodem botanicznym w Villers-lès-Nancy i ogrodem alpejskim w Haut Chitelet przejmują wspólnie Metropole du Grand Nancy i Université de Lorraine. Wraz z Muzeum- Akwarium w Nancy i Muzeum historii żelaza, te dwa ogrody botaniczne są placówkami szerzącymi kulturę naukową i techniczną pod zarządem ww. dwóch instytucji. 1 kwietnia 2016, Konserwatorium Ogrodów Botanicznych przyjmuje nazwę Ogrody Botaniczne Metropolii w Nancy i Uniwersytetu Lotaryngii. Ogród botaniczny w Villers-lès-Nancy otrzymuje nazwę:

„Ogród botaniczny Jean-Marie Pelt”

Na powierzchni 35 ha rośnie tam 12 000 gatunków roślin do czego należy dodać 2 500 m² szklarni tropikalnych. Znajdziemy tu rośliny bardzo rzadkie, zagrożone wyginięciem, «dziwne i nieprzewidywalne» oraz mięsożerne. Bez przesady, ww. ogród to prawdziwe żywe muzeum botaniki. Podstawowymi celami, jakie przyświecają tej placówce są: Zachowanie gatunków roślin zagrożnych; Edukacja w kwestiach botaniki, odkrywanie bogactwa świata roślin, wyczulenie na potrzebę zachowania bioróżnorodności; Popularyzacja kultury naukowej i technicznej; Tworzenie inwentarza wiedzy o florze regionalnej i światowej; Pomoc w badaniach naukowych; Kształcenie specjalistyczne.

W ogrodzie wyróżniamy dwie główne kolekcje:

I) Kolekcję ze stref klimatycznych umiarkowanych prezentującą następujące aspekty ewolucji i życia roślin:

1) Rośliny istniejące przed roślinami kwitnącymi;

2) Ogród naturalny, czyli „angielski”;

3) Historia roślin uprawnych;

4) Dziedzictwo ogrodnicze w Lotaryngii;

5) Ogród warzywny ozdobny;

6) Ekosystemy lotaryńskie;

7) Roślinność alpejska;

8) Sad nasienny;

9) Rośliny kwitnące;

10) Arboretum:

11) Dolina rododendronów;

12) Bambusowy las;

13) Ogród kwiatów;

14) Rośliny lecznicze;

15) Różany ogród;

16) Lotaryńska łąka;

17) Ekosystem wydmowy;

18) Lotaryński las;

19) Owoce cytrusowe.

II) Kolekcje ze stref klimatycznych tropikalnych:

1) Plan szklarnii tropikalnych;

2) Palmiarnia i rośliny zagraniczne;

3) Roślinność pustynna;

4) Rośliny wykorzystywane przez człowieka;

5) Rośliny wodne i żyjące na drzewach ale nie pasożyty (mchy, porosty, storczyki);

6) Galeria lian;

7) Stosunki rośliny – zwierzęta;

8) Rośliny mięsożerne.

Zima w ogrodzie botanicznym

A co ciekawego dzieje się w okresie zimowym w ogrodzie Jean-Marie Pelt? Mówiąc ogólnie, nigdy nie ma w nim martwego sezonu. W czasie zimy pracownicy zajmują się ważnymi pracami, które nie są widoczne dla publiczności, jak na przykład oczyszczanie tysięcy ziaren przeznaczonych do wymian, a zapisanych w katalogu rozsyłanym po całym świecie. Pod sam koniec grudnia, dwóch ogrodników zamkniętych w magazynie nasion ogrodu Jean-Marie Pelt w Villers-lès-Nancy zajmuje się wydobywaniem nasion z ich osłonek by je następnie przesiewać. Wszystkie one pochodzą z roślin zebranych wraz z łodygami, liśćmi i kwiatami między czerwcem a październikiem w ogrodzie botanicznym i w innych miejscach Lotaryngii. Po poddaniu suszeniu przez trzy do sześciu miesięcy w pomieszczeniu z nawilżaczem powietrza, 2 000 torebek z nasionami zostaje rozesłanych po całym świecie.

Ogród botaniczny zatrudnia 45 pracowników w tym 25 ogrodników, 2 botaników, 1 dokumentalistę, 1 grafika i 5 mediatorów kulturalnych. Jak wyjaśnia nam dyrektor Frédéric Pautz, w zimie ekipa ogrodu ma wiele zadań związanych z zarządzaniem kolekcjami, zielnikami, „public relations” czy konserwacją sprzętu. Głównym zajęciem jest jednak czyszczenie nasion. W czasie sezonu letnio-jesiennego 2024, zebrano ziarna 1500 gatunków roślin, które uzupełnią kolekcję i będą materiałem siewnym na początku kwietnia 2025. Ogrodnicy uzupełniają też „index seminum” tzn. specjalistyczny katalog wydawany przez wszystkie ogrody botaniczne na świecie z listą ziaren do wymiany.

„Ziarnko do ziarnka…”

Od 10 stycznia do 1 marca 2025, ogród botaniczny Jean-Marie Pelt wyśle swój «index seminum» do 600 innych podobnych placówek i roześle 2 000 małych torebek ziaren po całym świecie Z drugiej strony, ogród botaniczny otrzyma 500 do 600 torebek z ziarnami zamówionymi w katalogach z instytucji partnerskich z czterech stron świata. Dzięki «index seminum», ogrody botaniczne wymieniają się wzajemnie i bezpłatnie partiami nasion z całego świata, co pozwala na zróżnicowanie i na stałe wzbogacanie ich kolekcji roślin. Jest to najstarszy system wymiany naukowej: bezpłatny, obopólnie korzystny i zastrzeżony dla sieci ogrodów botanicznych według warunków określonych przez Międzynarodową konwencję dot. różnorodności biologicznej. Jej głównymi celami są: zachowanie nasion, pedagogia i badania naukowe. Przed wysłaniem ziarna są podane testowi na zdolność do życia i do kiełkowania.

Dla Sébastien Antoine, kierownika naukowego kolekcji ze stref umiarkowanych, «index seminum» to wpólne osiągnięcie zespołu, które buduje renomę ogrodu Jean-Marie Pelt w wymiarze światowym. Najstarszy egzemplarz «index seminum» pochodzi z 1850 roku. Każdego roku katalog wysyłany jest do biblioteki miejskiej w Nancy i do biblioteki narodowej Francji. Okres zimowy wykorzystywany jest przez botanistów na sporządzenie inwentarza zielników i kolekcji nasion zachowanych w «konserwatorium nasion» z 25 000 odnośnikami. To największy francuski bank nasienny po Muzeum historii naturalnej w Paryżu. Nasiona najbardziej rzadkich roślin przechowywane są w chłodni. Po zebraniu, ziarna są suszone w wielkich kopertach i poddane czyszczeniu za pomocą odwiecznej techniki, czyli przesiewania.

Mrożenie nasion

Następnie rozkłada się nasiona na lekko zagiętej kartce papieru, tak aby botanista mógł potrząsać kartką, co powoduje odklejenie i opadanie zanieczyszczeń. Operacja ta jest powtarzana kilka razy aż do całkowitego usunięcia zanieczyszczeń co jest sprawdzane przy pomocy mikroskopu. Kolejny etap polega na poddaniu ziaren weryfikacji i kontroli by móc nadać im właściwą nazwę i upewnic się, że należą do dobrego gatunku. Na końcu wreszcie, po zapakowaniu umieszcza się je w małych kopertach i wkłada do skrzynek. Nasiona najbardziej rzadkich roślin, jak na przykład Iberis Violette, która rośnie w górskich osypiskach w Lotaryngii przechowywane są w chłodni. W lodówkach i zamrażarkach przechowuje się ziarna roślin rosnących w strefach klimatycznych umiarkowanych i zimnych, między innymi nasiona roślin górskich z ogrodu w Haut-Chitelet położonego na wysokości 1 228 m w miejscowości Xonrupt-Longemer w Wogezach.

Szklarnie tropikalne

W 22 szklarniach ogrodu botanicznego codziennie wrze praca. Przesadzanie, nadzorowanie kolekcji i podlewanie stanowią treść zajęć ogrodnika-botanisty jak na przykład Emmanuel Chasselin, który troskliwie opiekuje się 7 000 roślin tropikalnych. W tym miejscu możemy dodać, że tropikalna flora autralijska jest bardzo dobrze reprezentowana w szklarniach ogrodu. W zimie podlewa się je raz na dzień natomiast w lecie dwa razy, gdyż w szklarniach wilgotność musi być na poziomie 90%. Stała temperatura w szklarniach tropikalnych utrzymywana jest dzięki miejskiemu systemowi ogrzewania Metropolii Nancy i stale nadzorowana przez sondy. Gdy tylko pojawi się problem włącza się system alarmowy.

Zarówno w dzień jak i w nocy 24 na 24 godziny i 365 dni w roku ekipa ds. interwencji doraźnych jest w pogotowiu, by usuwać awarie w systemie grzewczym. Tak wysoki poziom czujności jest niezbędny szczególnie w zimie, kiedy temperatury spadają poniżej 0°C. Przy – 4°C roślina równikowa umiera. Dla roślin tropikalnych potrzebna jest temperatura co najmniej 12° C a dla roślin równikowych co najmniej 18° C. W szklarniach ogrodu botanicznego Jean-Marie Pelt znajduje się też kolekcja roślin mięsożernych licząca ponad 650 gatunków. Ogród posiada też ponad 300 000 plansz z zielnikami od XVII wieku do epoki współczesnej, które wymagają ogromnego nakładu pracy celem indentyfikacji i inwentaryzacji jak na przykład 25 000 próbek nasion, które zalegają w setkach szuflad.

Historyczny dokument w koszu na śmieci!

W większości utworzone na bazie kolekcji wydziałów nauk ścisłych i farmacji, zielniki z Nancy od 2000 roku są wprowadzone w system informatyczny Państwowego Muzeum historii naturalnej w Paryżu. System ten przedstawia podwójną korzyść, gdyż po 1° dokonuje inwentarza istniejących kolekcji; i po 2° pozwala równocześnie na dzielenie się bogactwem botanicznym. Podobnie jak w przypadku nasion, inwentaryzacja zielników wymaga wielkiego wysiłku, tyleż cierpliwości i dokładności. Zielniki wykorzystywane są do badań naukowych i stanowią niepodważalny dowód na istnienie danej rośliny i na dotarcie do jej miejsca pochodzenia. Najstarszy zielnik zachowany w ogrodzie botanicznym Jean-Marie Pelt pochodzi z 1640 roku i należał do lekarza w Wogezach Dominique Perrin (1604-1669), który leczył rodzinę książęcą w Phalsbourg’u. Został przypadkowo znaleziony w koszu na śmieci w biurze w 1970 roku. Obecnie przechowywany jest w pojemniku ze szkła.

14/01/2025

Jan Kisielewicz

Źródła:

1) Strona web „Jardin botanique Jean-Marie Pelt”;

2) Dziennik regionalny «L’Est Républicain», 05/01/2025

Zdjęcia- Patricia Fiack