W kilku poprzednich szkicach poświęciliśmy parę słów, by przedstawić historię założenia i wektory działalności Koła w Nancy w ramach Związku Rezerwistów i Byłych Wojskowych RP we Francji. W niedzielę 19 stycznia 2025 roku miało miejsce kolejne wydarzenie warte zapisania w kronikach Związku. A dlaczego i z jakiego powodu było ono tak ważne? By móc odpowiedzieć na to pytanie, musimy koniecznie wspomnieć w tym miejscu, że od kilkunastu lat, Koło w Nancy związane jest szczególnie silnymi więzami przyjaźni z analogicznym Kołem ZRiBW RP w Troyes w Szampanii. Praktycznym wyrazem tych dobrych stosunków jest uczestnictwo delegacji Koła w Nancy w dwóch wydarzeniach w życiu Koła w Troyes : w Zgromadzeniu Walnym Zwyczajnym na początku roku i w spotkaniu biesiadnym przy «choucroute», czyli pysznym «barokowym» bigosie szampańskim na jesieni ze słynna francuską loterią «Tombola» na zakończenie.

Długoletnim prezesem Koła w Troyes jest pan Stefan Grądzik, a skarbnikiem pan Jean-Louis Richoux. Pomimo nieraz bolesnych „ciosów losu”, jak choroby czy jeszcze gorsze zdarzenia dotykające członków obu sekcji, odległości geograficznej – ok. 180 km dzieli Nancy od Troyes – i niekiedy przeszkód obiektywnych, Koło w Nancy czyni wszystko co w jego mocy, by udać się do Troyes. W tym roku jednak frekwencja dopisała i chętnych było więcej niż miejsc w samochodzie. Ostatecznie wybraliśmy się w podróż w 5 osób.

Okolicznością, której absolutnie nie należało lekceważyć stanowiły trudne warunki atmosferyczne gdyż, pomimo przepowiedni „Kassandr” ocieplenia klimatycznego, we wschodniej Francji nastała w tym roku „syberyjska” zima a grunt skuły mrozy do -8°C. Wyjeżdżamy o 07.30 kierując się na Paryż, po czym w Saint Dizier „odbijamy” na południe docierając do Troyes o godzinie 10.00. Dodatkowo, aura sięgnęła do bogatego arsenału swych „wunderwaffe” otulając szczelnie drogę watą gęstej mgły. Tylko dzięki reflektorom samochodu, które rozpraszają opary w kolorze zgęszczonego mleka na kilkaset metrów, możemy utrzymać w miarę przyzwoitą szybkość tak by na czas dotrzeć na miejsce zbiórki przed Kościołem Saint Pantaléon w Troyes.

„Już starożytni Rzymianie…”

Troyes, położone wśród źródeł i dopływów dolnego biegu Sekwany, istniało już w okresie gallo-rzymskiego pod nazwą „Augustobona”, gdyż wspominają o nim Pliniusz Starszy w 63 roku naszej ery oraz Ptolomeusz. W owym czasie była to osada tranzytowa dla wojska i składnica towarów. Osiedlała się też tam chętnie szlachta galijska, rzemieślnicy, kupcy i ludność rolnicza. Znajdowało się tam ważne skrzyżowanie dróg rzymskich łączących Mediolan z portami nad Atlantykiem, jak na przykład Boulogne-sur-Mer. Zamieszki i najazdy plemion germańskich zza Renu w schyłkowym okresie imperium rzymskiego zmieniają oblicze miasta. By stawić im czoła, w drugiej połowie III wieku, Troyes zmuszone jest do wzniesienia murów obronnych co ogranicza powierzchnię „intra-muros” do 16 ha. Od XII wieku miasto dynamicznie się rozwija i bogaci. Stare mury obronne stają się „za ciasne”, więc powstają nowe jak też dziesiątki innych budynków: pałac książat Szampanii, merostwo, biskupstwo. Nowa polityka urbanizacyjna zrywa z dziedzictwem imperium rzymskiego kreując nową siatkę ulic i wznosząc nowe dzielnice. Osuszenie terenów podmokłych poprzez drążenie kanałów, pozwala na pozyskanie nowych obszarów i stref korzystnych do rozwoju rzemiosła (garbarnie, rzeźnie, młyny).

Targi szampańskie

Pierwsze targi szampańskie pojawiły się w XI wieku ale dopiero w XII wieku, z inicjatywy książąt Szampanii, a szczególnie Thibaut II, który bardzo się nimi interesuje, zostają sformalizowane i umieszczone w ramach prawa: przepisy określają miejsce i daty ich odbywania, dają ochronę ze strony straży miejskiej kupcom przyjezdnym, regulują miary i wagi. Ponadto, dwa razy w roku targi mają miejsce w tych samych terminach w czterech miastach jego księstwa: Troyes, Bar-sur-Aube, Provins i Lagny-sur-Marne. Troyes, które liczy wówczas do 20 000 mieszkańców przyjmuje w okresach targów do 1 tys. przyjezdnych, a liczba ta się zwiększa w XIII wieku, w którym targi osiągają swoje apogeum. Daje też o sobie znać zjawisko zanikania handlu ulicznego z powodu przelewów pieniężnych wprowadzonych przez bankierów włoskich. Późniejsze kryzysy polityczne doprowadzą do zaniku targów.

„Piękny XVI wiek w Troyes“

Nowy prąd kulturowy znany pod nazwą Renesansu, zaznacza się z całą siłą na początku XVI wieku w całej Szampanii a szczególnie w Troyes. Do tradycyjnych przemysłów jak włókiennictwo i garbarnie dochodzą fabryki papieru i drukarnie. Wznosi się dużo młynów i powiększa lub odnawia Kościoły. W obszarze sztuki miasto wchodzi w nieznaną uprzednio erę rozkwitu do tego stopnia, że mówi się o „Szkole z Troyes” w malarstwie, rzeźbie i witrażu.

Co się tyczy rzeźby,sława dzieł, które wychodzą spod dłuta mistrzów z Troyes przekracza granice Szampanii. Tutaj możemy wspomnieć o rzeźbiarzach de Chaource oraz Dominique Florentin, który przyczynia się do popularyzacji stylu włoskiego renesansu w mieście. W dniu 24 maja 1524 roku wielki pożar niszczy ¼ miasta: płonie około 1500 domów jak też Kościoły Saint-Nicolas, Saint-Pantaléon, Saint-Jean-au-Marché… Na szczęście dobra koniunktura ekonomiczna i idące z nią w parze pękate trzosy mieszczan pozwalają na szybkie „odrodzenie z popiołów” spalonych dzielnic.

Bastion wiary

Wieki XVII i XVIII potwierdzają silną pozycję Troyes jako bastionu wiary katolickiej. Do już istniejących kongregacji i zakonów dołączają między 1610 a 1640 kapucyni, karmelici, oratorianie, wizytki, urszulanki, Kongregacja Notre-Dame i Księża Misyjni. W latach 1624-1670 wzniesiony jest Hôtel de Ville. W 1769 roku architekt Bocher de Coluel sporządza schemat regulacyjny ulic i budynków tylko częściowo wprowadzony w życie. Dokument ten stał się obcnie niezwykle cennym zabytkiem urbanistycznym. Wielka Rewolucja w 1879 roku zaburza czy czasem dosłownie burzy symbole «starego porządku»: Kościoły są rozbierane, sprzedawane osobom prywatnym lub zamieniane na magazyny i mieszkania ; opactwa przekształcane na budynki użyteczności publicznej (urzędy wojewódzkie, więzienia, hospicja..). Skąd my to znamy ?

„Francuska Łódź”

W XIX wieku Troyes przeżywa „złoty wiek” przemysłu dziewiarskiego ze specjalizacją “nakrycia głowy”. Troyes staje się prawdziwym centrum technologicznym przemysłu dziewiarkiego apogeum którego przypada na lata 1885 – 1910 z racji wprowadzenia maszyny tkackiej Cotton, która pozwala na zwiększenie wydajności co przysparza światowej renomy zakładom włókienniczym w Troyes.

Po nakryciach głowy przychodzi kolej na pończochy, dzięki nowym maszynom tkackim zbudowanym przez takich fabrykantów jak Bracia Poron, Guivet i Couturat. Równolegle wokół Troyes powstają robotnicze przedmieścia oscylujące z punktu widzenia stylu architektury między tradycją a innowacją.

„Dyskretny urok burżuazji”

Burżuazja, skupiona wokół przemysłowca lub bankiera przywiązana jest do stylowych „hôtels particuliers”, ale coraz częściej widać samotnie stojące wille, osiedla i kamienice czynszowe. Prace związane z wykopaniem kanału łączacego Troyes z Nogent-sur-Seine, bardzo mocno przeobrażają urbanistykę miasta. Projekt ten wyszedł od Napoleona 1 a jego wykonanie rozpoczęło się w 1840 roku. W samym środku miasta pojawia się port rzeczny w wyniku wykopania ogromnego zbiornika wodnego na terenach uzyskanych po wyburzeniu pałacu Książąt Szampanii. Kanał ten umożliwił żeglugę między Troyes i Marcilly-sur-Seine od 1846 roku.

Wiek XX jest przedłużeniem wieku XIX: wyróżnić można tylko kilka nowości stylistycznych w architekturze takich jak willa Viardot zbudowana w 1908 roku przez bogatego kupca w stylu Art Nouveau. Korzystając z regulacji ulic i utworzenia szerokich bulwarów tramwaj staje się głównym środkiem transportu. W okresie 1930 – 1950 zasypane zostają cieki wodne i kanały, a następnie w latach 1960 duże odcinki kanału Górnej Sekwany celem utworzenia bulwarów, wzdłuż których instalują się bieguny przemysłu dziewiarskiego. Wraz z upływem lat, narasta świadomość konieczności rehabilitacji starego Troyes.

Polska Misja Katolicka

Polska Misja Katolicka obrała na swą siedzibę ww. Kościół Saint Pantaléon. Święty ten żył w III wieku naszej ery w Nikomedii w Azji Mniejszej. Lekarz z zawodu pracujący w otoczeniu cesarza Dioklecjana przechodzi na religię chrześcijańską, wierzy w Boga i leczy chorych w imieniu Chrystusa. W czasie wielkiego prześladowania chrześcijan w 303 roku, Pantaléon zostaje zdradzony i zatrzymany na rozkaz cesarza, który żąda aby wyrzekł się wiary. Wobec odmownej odpowiedzi poddany jest bestialskim torturom, które cudem przeżył ale ostatecznie prosi kata aby go ściął. Jest patronem lekarzy. Zbudowany z drewna w 1189 roku Kościół pod jego wezwaniem pada, w trakcie przebudowy “na kamień “, ofiarą ww. pożaru w 1524 roku, który częściowo go niszczy. W 1862 roku władze wpisują Kościół na listę zabytków chronionych i z tego tytulu zostaje otoczony szczególną opieką na podobieństwo innych zabytkowych budowli sakralnych.

Kościół Saint-Pantaléon posiada w swych murach przebogatą kolekcję obrazów i rzeźb sakralnych pochodzących z „Pięknego wieku XVI”. Należy jednak wiedzieć, że większa część tych dzieł sztuki nie była tworzona dla tego przybytku. W czasie zamętu, anarchii i aktów wandalizmu podczas Wielkiej Rewolucji wrogowie „starego porządku” niszczą lub sprzedają liczne przedmioty religijne zarówno w Troyes jak w całej Francji. Dwie budowle kościelne: Opactwo Notre-Dame aux Nonnains i Kolegiata Saint-Etienne zostały zrównane z ziemią. Uratowane dzieła sztuki o rozpoznanej wartości artystycznej, zostały złożone w Opactwie Saint-Loup.

Po Rewolucji, rozmieszcza się je na nowo w otwartych dla kultu Kościołach. Proboszcz parafii Saint-Pantaléon odzyskuje niektóre obrazy i rzeźby i ozdabia nimi « swój » Przybytek. Wśród najpiękniejszych rzeźb wymieńmy: «Wiara i miłosierdzie» (1550-1551) dłuta Dominique Florentin, « Sainte Barbe » (1530), «Saint Nicolas (1535-1545), «Zatrzymanie Saint Crépin et Saint Crépinien » (1540 -1560), «Saint Jacques» (połowa XVI wieku). Obrazy są tak liczne, że nie sposób ich wszystkich wymienić.

Proboszcz Polskiej Misji Katolickiej, a zarazem Kapelan Koła ZRiBW RP w Troyes, ks. Gronowicz wygłosił jak co roku, w ramach uroczystej Mszy Świętej z pocztami sztandarowymi z Troyes i z Nancy, piękne patriotycznie i teologicznie kazanie oparte na ewangelicznej opowieści o przemianie wody w wino w Kanie Galilejskiej, który to cud ma stanowić metaforę przemiany ludzkich dusz na bardziej dojrzałe i bardziej szlachetne, a nie zgorzkniałe i octem zalatujące! W ciepłych słowach podziękował kombatantom za trwanie na posterunku poprzez przypominanie o bohaterach walk za „wolność naszą i waszą”, wierność polskim tradycjom i wysiłki celem szerzenia dobrego imienia Polski we Francji. Nie zapomniał też o rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego.

Paella szafranem błyszcząca…

Po Mszy Świętej udaliśmy się na obiad, na który zaprosili nas koledzy z Troyes, do hiszpańskiej restauracji „La Bodega”. Ten zakład gastronomiczny od lat łączą przyjazne stosunki z Kołem Związku w Troyes, który dzięki temu korzysta z bardzo dobrych preferencyjnych cen na jeszcze lepsze posiłki. Na aperitif wybór był co prawda ograniczony do dwóch trunków na bazie wina czerwonego i białego, ale za to „z górnej półki”: sangrii czyli jak sama nazwa wskazuje wina o kolorze ciemnokrwistym z kawałkami owoców oraz kiru. Kir to subtelna mieszanka wina białego z kilkoma kroplami zgęszczonego syropu owocowego na dnie, najczęściej z czarnej porzeczki lub mirabelki; kir królewski to z kolei bardziej szlachetny wariant, w którym szampan zastąpił białe wino. Podanie głosi, że nazwa tego wybornego napitku pochodzi od nazwiska X. Kirskiego. W dalszej odsłonie obiadu kuchnia hiszpańska podjęła rywalizację z gastronomią francuską jak „równy z równym”: na zakąski zaserwowano talerz „tapas”, gdzie każdy ze składników „grał w europejskiej pierwszej lidze”: krokiety z serem na gorąco, różowe krewetki, plastry chorizo, sałatka z sosem vinaigrette a estetykę dania dopełniała żółta wysepka majonezu.

Danie główne było popisem umiejętności zawodowych kucharzy „Bodegi”. Na dwóch uprzednio przygotowanych stojakach z kutego żelaza wylądowały ogromne patelnie z dwoma „wariacjami” na temat paelli. Podstawowym składnikiem paelli jest biały ryż starannie doprawiony ziołami, wszelkiego rodzaju przyprawami oraz szczyptą szafranu, który barwi go na żółto. Całość uzupełnia bogata kolekcja owoców morza (krewetki szare i różowe, małże, ośmiornice, kalmary) i dwa lub trzy gatunki mięs jak kurczak, jagnięcina czy kiełbaski merguez. W zależności od dominujących składników – owoce morza lub mięso – powstają dwie ww. wariacje paelli. Co do win, goście mogli wybierać między czerwonym i różowym. Po tym czysto hiszpańskim daniu, na stół podano potrawę bardziej uniwersalną czyli zieloną sałatę w zalewie octowej z serami “Krowa śmieszka” oraz Camembert. Pyszny deser w postaci plastra mrożonego sorbetu w polewie owocowej w towarzystwie filiżanki expresso z żółtym kożuszkiem śmietanki na powierzchni zakończył ten francusko-hiszpański obiad w pamietającym czasy gallo-rzymskie mieście Troyes.

Zebranie

Po obiedzie, rozpoczęły się „rzeczy poważne”, a mianowicie Walne Zebranie Zwyczajne Koła w Troyes ZRiBW RP we Francji. Według ustalonego protokołu, Prezes Grądzik otworzył zebranie i przedstawił sprawozdanie moralne, skarbnik zapoznał zebranych ze stanem finansów Koła zatwierdzonym przez członków. Po krótkiej dyskusji i wyborach uzupełniających do zarządu, Walne Zebranie zostało zamknięte. Nie obyło się oczywiście bez korków strzelających z butelek szampana i pysznych „petits fours” upieczonych przez małżonkę Prezesa Grądzika.

„Komu w drogę temu czas” – czarny Porsche napędzany 240 koniami mechanicznymi wiezie nas szczęśliwie do Nancy przez drogi, ronda i mgły południowej Szampanii. Przebłyskujące od czasu do czasu słońce roztacza przed naszymi oczami przyrodnicze uroki tej dzielnicy w postaci czy to stada saren przebiegającego drogę, by zaraz zapaść w ostępach ciemnego lasu, czy klucza żurawi szybującego po niebie w kierunku złotej pięciodolarówki bladego słońca.

22/01/2025

Jan Kisielewicz

Zdjęcia Autora

Źródła:

1) Zaproszenie ze strony Koła w Troyes ZRiBW RP we Francji, 14/01/2025;

2) L’Eglise Saint-Pantaléon à Troyes, Urząd Miasta w Troyes, grudzień 2018;

3) Parcours Troyes, Urząd Miasta w Troyes, czerwiec 2024.