Jubileusze w Rzymie przyciągały pielgrzymów od wieków. Również nasz wielki rodak i jeden z największych astronomów, Mikołaj Kopernik przybył do Wiecznego Miasta na Jubileusz 1500 roku. Miał się tu spotkać z papieżem i wygłosić wykłady na uniwersytetach.

Ks. Waldemar Turek

Znawcy tematu nie mają wątpliwości, że genialny astronom odwiedził Wieczne Miasto. Jednak ten pobyt wiąże się z wieloma pytaniami, które do dzisiaj nie doczekały się jednoznacznych odpowiedzi. Kwestie dotyczą podstawowych okoliczności, takich jak dokładny czas i miejsce pobytu astronoma w Rzymie, jego spotkania prywatne i z przedstawicielami Kościoła, w tym z papieżem Aleksandrem VI i przyszłym papieżem Pawłem III, a także wykłady z matematyki i astronomii. Kopernik w tamtym czasie przebywał we Włoszech, gdzie się kształcił, najpierw w Bolonii (od 1496 roku), następnie w Padwie (od 1501 roku), a doktorat z prawa uzyskał w Ferrarze (w 1503 roku).

Kopernik na Mszy św. sprawowanej przez papieża

Według historyków, do Rzymu Mikołaj Kopernik przybył ze swoim bratem Andrzejem najprawdopodobniej wiosną 1500 roku i przebywał tutaj około dziesięciu miesięcy. Najprawdopodobniej głównym motywem jego przyjazdu był Rok Jubileuszowy 1500, ogłoszony i obchodzony pod przewodnictwem papieża Aleksandra VI. Rzym liczył wtedy niewiele więcej niż… 50 tys. mieszkańców, a do miasta ciągnęły rzesze pielgrzymów z całej Europy. Wedle niektórych przekazów Kopernikowie mieli uczestniczyć we Mszy św. sprawowanej owego roku przez wspomnianego papieża w Niedzielę Wielkanocną, z udziałem około 200 tys. wiernych.

Wykłady dla studentów i profesorów rzymskich

Jest możliwe, że Mikołaj odbył praktykę w kurii rzymskiej oraz wygłosił w Wiecznym Mieście jakieś wykłady z matematyki i astronomii, na które miało uczęszczać znaczne grono profesorów i studentów. Podczas pobytu w Rzymie bracia Kopernikowie korzystali z pomocy dziekana warmińskiego Bernarda Scultetiego, notariusza Roty Rzymskiej. To on właśnie mógł ułatwić Kopernikowi wygłoszenie wykładów z dyscyplin, które studiował. Mogły one mieć miejsce w pałacu Farnese albo na rzymskim uniwersytecie La Sapienza.

Nauka z muzeum

Wiele na temat pobytu słynnego polskiego astronoma w Rzymie można się dowiedzieć w Muzeum Kopernikańskim, znajdującym się w dzielnicy Monte Mario. Muzeum powstało przy okazji obchodów czterechsetlecia urodzin astronoma, czyli w 1873 roku, a główne eksponaty pochodziły z przebogatej kolekcji Artura Wołyńskiego, zawierającej wiele ksiąg, broszur, medali, obrazów i płaskorzeźb, monet, rzeźb marmurowych, instrumentów naukowych, mebli i gablot, związanych bezpośrednio bądź pośrednio z działalnością wielkiego astronoma. Zorganizowane najpierw zupełnie w centrum Rzymu, w tzw. Obserwatorium Collegio Romano, posiadało w swoich zbiorach nie tylko wspomniane już eksponaty, ale także pierwsze i drugie wydanie słynnego dzieła „De revolutionibus orbium coelestium”, jak też szereg przyrządów do pomiaru czasu i przestrzeni.

W 1938 roku zostało przeniesione na wspomniane Monte Mario, do Villa Mellini, i połączone w tym samym kompleksie z rzymskim obserwatorium astronomicznym. Jednakże już w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku było zamknięte, oficjalnie z przyczyn technicznych (pęknięcie ściany). Na okres remontu znaczną część zbiorów przewieziono do podrzymskiej miejscowości Monte Porzio Catone.

Działania dyrektora Radia Watykańskiego

Trzeba było wielu zabiegów, zwłaszcza ze strony włoskiego astrofizyka Maksyma Cimino i polskiego jezuity o. Tomasza Rostworowskiego, aby zostało otwarte w 1973 roku, czyli w pięćsetną rocznicę urodzin polskiego astronoma.

O. Rostworowski, urodzony w Warszawie w 1904 roku, posługiwał duszpastersko w Wilnie, Lwowie, Warszawie. Jako kapelan brał udział w powstaniu warszawskim, towarzysząc do końca walk chorym i rannym na Starówce. W 1950 roku został oskarżony przez władze komunistyczne o działalność antypaństwową i skazany na dwanaście lat więzienia. Zwolniony został w 1956 roku, a w 1963 roku rozpoczął posługę w sekcji polskiej Radia Watykańskiego, którą kierował w latach 1967–1973.

O. Tomasz Rostworowski SJ, fot. Vatican Media

Wiele czasu poświęcił propagowaniu życia i dzieła Mikołaja Kopernika, zabiegając na różne sposoby o ponowne otwarcie wspomnianej instytucji w Rzymie. Zmarł w 1974 roku w łódzkim szpitalu… im. Mikołaja Kopernika. Ponowne zamknięcie muzeum nastąpiło już w 2000 roku, też z uwagi na konieczne remonty. Po jego ponownym otwarciu najstarsze obiekty, dokumenty i aparaty pozostały w Rzymie, natomiast część kolekcji obejmująca eksponaty od połowy XIX wieku powędrowała do Monte Porzio Catone.

Pomnik Kopernika ufundowany przez… Kopernika

Na zakończenie krótkiej wędrówki po Rzymie śladami wielkiego astronoma polskiego proponuję zajrzeć na dziedziniec kościoła księży zmartwychwstańców przy Via Sebastianello 1, blisko placu Hiszpańskiego. Znajduje się tu pomnik Mikołaja Kopernika odsłonięty w 1873 roku, w czterechsetną rocznicę jego urodzin. Jest to dzieło wybitnego rzeźbiarza Tomasza Oskara Sosnowskiego (1810–1886). Ukazuje ona stojącego Kopernika, ubranego w długą szatę i płaszcz z kołnierzem, o spokojnej, zamyślonej twarzy, z długimi włosami. Swoją lewą rękę opiera na rozłożonej księdze („De revolutionibus”?), prawą zaś dotyka serca.

Pomnik Kopernika w Rzymie, fot. W. Rędzioch

Pod księgą dostrzegamy rozwijające się kartony z łacińskim napisem „Sol stat terra movetur”, czyli „Słońce stoi, ziemia się porusza”. Na cokole pomnika umieszczono napis: „Nicolaus Copernicus Polonus”. Warto dodać, że fundatorem pomnika był… jego autor.

Radio Watykańskie

Opracowane na podstawie artykułu ks. prof. Waldemara Turka w czasopiśmie „Idziemy“ oraz jego książki „Rzym. Miasto wiecznej nadziei. Rok Święty 2025“. Wydawnictwo Jedność.

Tekst można powiększyć używając klawiszy CTRL +